De magie van verhalende fotografie

In dit artikel gaan we vertellen – en laten zien – hoe je jouw fotografie boeiend en onderscheidend maakt; namelijk door een traditie in te zetten die zo oud is als de mens zelf: visual storytelling.

We beantwoorden hiertoe vier vragen:

1. Wat is verhalende fotografie en waarom is het zo belangrijk?

2. Hoe heeft de verhalende fotografie zich ontwikkeld?

3. Hoe worden vormtoepassingen gebruikt?

4. Hoe kan ik dit zelf gaan toepassen?

1. Wat is verhalende fotografie en waarom is het zo belangrijk?

Verhalen vertellen is een krachtige vorm van communiceren. Een verhaal is ‘een weergave van een (al dan niet fictieve) gebeurtenis of een reeks gebeurtenissen’. Wanneer je een verhaal vertelt, raakt iemand direct betrokken. Het vertellen van verhalen is daarom dé manier waarop mensen culturele (en spirituele) informatie overbrengen. Ze worden van oudsher mondeling verteld, opgeschreven of in beeld gebracht.

Zo bestaan de Bijbel, de Baghavad Ghita en vele andere oude culturele/spirituele geschriften uit verhalen en worden er overal ter wereld via afbeeldingen verhalen verteld door onze voorouders. Van rotswand of tempelmuur tot papyrus of canvas, alles werd ervoor gebruikt, want ook met beeld raakt de mens niet uitverteld.

Ook toen de fotografie werd uitgevonden duurde het niet lang of het fotopapier werd ingezet om verhalen op te vertellen. En tot op de dag van vandaag is fotografie een invloedrijk medium voor visual storytelling.

Misschien herken jij die neiging wel, om verhalen te vertellen, jouw zienswijze of ervaringen vast te leggen, te delen met de wereld. Je wil bijvoorbeeld:

inhoud geven aan je foto’s;
een boodschap in je foto’s meegeven;
foto’s maken die boeien, waar mensen langer bij stil blijven staan;
documentaires maken, iemand volgen.

En die dingen vallen dus onder de noemer verhalende fotografie.

Zodra je het verhalende element toevoegt, beland je meer en meer in de gevoelswereld en daar spreek je mensen dan in aan. Er wordt door verhalende fotografie meer bij de toeschouwer losgemaakt dan wat een zuiver esthetische afbeelding teweegbrengt. Overigens kunnen zuiver esthetische afbeeldingen ook sterke gevoelens losmaken (maar kijk dan nog maar eens goed wat jou zo raakt; waarschijnlijk ‘gebeurt’ er toch iets in de foto wat jou aanspreekt). En andersom kunnen verhalende foto’s kunnen ook heel esthetisch verantwoord zijn.

Om even concreet te maken hoe die verhalende fotografie eruit ziet ten opzichte van de puur esthetische, geef ik je hier enkele voorbeelden.

Interieurfotografie: Urbex en Todd Hido

Op de eerste foto zie je een esthetische registratie van een bankstel in een verlaten ruimte. Todd Hido (foto rechts) maakt in ‘zijn’ ruimte echter gebruik van kleur en van ‘suggestieve aansnijding‘: de ramen zijn bewust niet geheel in beeld gebracht en zo worden er lege vlakken gecreëerd. Je voelt dat hier sprake is van een gelaagdheid in het beeld. Die gelaagdheid zegt: “Hier is iets aan de hand.” Todd Hido maakt in zijn werk veel gebruik van suggestie.

Landschapsfotografie: Ansel Adams en Robert Adams

Ansel Adams maakte prachtig esthetische foto’s. Hier plaatsen we die tegenover de verhalende landschapsfoto van zijn broer Robert. Deze wil laten zien wat de invloed is van de aanwezigheid van de mens op dat landschap. Hij neemt daartoe de foto vanuit een beschouwend (vogel-)perspectief.

Portretfotografie: Richard Avedon

Portretfotografie is een vak apart en hieronder is goed te zien hoe divers het kan zijn. Op de eerste portretfoto is de geportretteerde aantrekkelijk om te zien en ook de belichting is technisch netjes aangepakt.

Richard Avedon wilde met zijn portretten echter iets anders laten zien dan een aantrekkelijk persoon. Hij wilde met zijn foto’s de toeschouwer laten inzien dat de arbeiders in de Midwest de ruggegraat zijn van de American Dream. Hij fotografeerde met grote negatieven en maakte daarmee gigantische afdrukken voor de expositie.

Straatfotografie: Alex Webb

Links zie je een registratie van een scene met drie personen naast elkaar. De Amerikaanse fotograaf Alex Webb (rechts) brengt verschillende verhaallijnen in het beeld, die door middel van zijn timing met elkaar in verband lijken te staan. Dit leggen van verbanden tussen elementen in het beeld – die er in de ‘3D-werkelijkheid’ niet waren – wordt framing genoemd.

Vormtoepassingen

Via het verhalende element in je foto’s wordt de toeschouwer als het ware de wereld van die foto ingetrokken. Het verhalende element kun je weergeven door middel van de beeldtaal. Hierboven werd daarvoor gebruik gemaakt van framing, suggestieve aansnijding en perspectief. Dit noemen wij vormtoepassingen; manieren waarmee ook jij jouw verhaal kunt gaan vertellen met je foto’s.

2. Hoe heeft de verhalende fotografie zich ontwikkeld?

Sinds haar uitvinding heeft de fotografie haar eigen wetmatigheden gevonden en verder ontwikkeld. Hier gaan we in het artikel Het geheim van de gulden snede dieper op in. Maar ik stel je nu alvast even voor aan enkele personen wiens werk een grote invloed had op de ontwikkeling van de beeldtaal in de fotografie.

De fotografie werd in 1839 uitgevonden als een wetenschappelijk instrument. In de begindagen werden fotografen dan ook gezien als technici die een registratie-instrument hanteerden. Fotografie werd veelal door wetenschappers, maar ook door kunstschilders als hulpmiddel ingezet. Fotografen konden wel al snel geld verdienen met portretfotografie: nooit eerder konden zoveel mensen zich een afbeelding van zichzelf veroorloven!

Hill & Adamson

Kunstenaar David Hill kreeg in 1843 het idee om 470 geestelijken op één afbeelding te schilderen. Hij riep daarvoor de hulp in van scheikundige en fotograaf Robert Adamson. Het was Adamson die zich ervan bewust werd hoe anders de gelaatsuitdrukkingen van de gefotografeerde mensen naar voren kwamen dan wanneer ze hadden moeten poseren. Dit besef, dat je met een foto iets anders in beeld brengt dan met een schilderij, was een cruciaal moment in de geschiedenis van de fotografie.

Julia Margaret Cameron

Cameron (1815-1879) maakte portretfoto’s van beroemdheden zoals Charles Darwin. Maar het liefst verbeeldde zij religieuze vertellingen. Zij gebruikte daarbij bewust bewegingsonscherpte om diepte te suggereren. Die suggestieve werking is anders dan in de schilderkunst.

John Thomson

Thomson fotografeerde momenten op straat en documenteerde zo het alledaagse leven, zowel tijdens zijn reizen door het Verre Oosten als in zijn woonplaats Londen. In de schilderkunst was het nooit gelukt om niet-geregisseerde scènes zo werkelijkheidsgetrouw vast te leggen. Thomson was een pionier in de documentaire fotografie.

Stephen Shore

Fotografie had dus haar eigen unieke kenmerken. Stephen Shore, een van de grootmeesters van visual storytelling, heeft zich hier uitgebreid in verdiept. Hij onderzocht de mogelijkheden en beperkingen van de fotografie. Hij zette de geschreven, meer aan vorm gebonden, taal tegenover de informelere en directere spreektaal. Hij wilde in zijn fotografie die ‘spreektaal’ onderzoeken. Hij begon te fotograferen ‘zoals de ogen kijken’: direct, zonder esthetische conventies.

Lijkt het je interessant om je te verdiepen in de kunstgeschiedenis van de fotografie? Wil je meer te weten komen over de fotografen en hun manier van verhalen vertellen? Dit alles wordt uitgebreid behandeld in onze cursus Inspiratiebronnen.

3. Hoe worden vormtoepassingen gebruikt in verhalende fotografie?

Vormtoepassingen zijn op talloze manieren in te zetten. De meeste fotografen hebben enkele favorieten die zij regelmatig gebruiken. Hieronder laten we je aan de hand van twee vormtoepassingen zien hoe ze werken en hoe ze kunnen worden gebruikt: suggestieve aansnijding en framing.

Suggestieve aansnijding

In zijn boek Homes at Night maakt Todd Hido veel gebruik van de vormtoepassing suggestieve aansnijding. Door delen van het beeld weg te laten worden er vragen opgeroepen. Tegelijk ontstaat er een soort ‘tussenruimte’, die haar eigen verhaal suggereert.

Framing

De foto van Alex Webb die je eerder zag, prikkelt je om het verband te gaan zoeken tussen de verschillende mensen die in de foto te zien zijn. Dit in beeld brengen van afzonderlijke elementen, suggererend dat ze bij elkaar horen, werd voor het eerst gedaan door André Kertész met bovenstaande foto. In de loop van de tijd werd het gebruik van framing steeds explicieter. Hieronder zie je een foto van Sebastiao Salgado. Je kunt je als toeschouwer niet eens voorstellen dat de twee personen niet bij elkaar horen.

4. Hoe kan ik zelf verhalende fotografie gaan maken?

Door vormtoepassingen zoals framing en suggestieve aansnijding te gebruiken in je fotografie, breng je inhoud aan je foto’s. Dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Dat zul je wel merken wanneer je er zelf mee aan de slag gaat; daarom hier drie tips:

Houd de toeschouwer in je achterhoofd

Stel jezelf de vraag: wat wil ik laten zien aan de toeschouwer? Je wil dat jouw verhaal door anderen bekeken én begrepen wordt. En als je dat bedenkt, dan merk je dat de vraag ‘wat wil ik laten zien’ meestal simpeler lijkt dan ie in werkelijkheid is!

2. Bestudeer het werk van andere fotografen

Zojuist bekeken we het werk van twee fotografen aan de hand van suggestieve aansnijding en framing. Jij kunt dat zelf ook doen: fotografen bestuderen, je verdiepen in hun werk en zien hoe zij beeldtaal inzetten.

Volg een cursus

Om de beeldtaal echt te kunnen bevatten en het je vervolgens eigen te maken, is het nodig om op structurele wijze exposities te bezoeken en fotoboeken te bestuderen. Wij van Forum Beeldtaal doen dit al decennialang. Wij hebben dus als het ware het voorwerk al gedaan en inmiddels hebben we zo een twaalftal vormtoepassingen ontdekt. Een cursus bij ons zal jou dan ook een heel eind op weg helpen.

Kortom

Verhalende fotografie is storytelling met je beelden; daarmee krijgt je werk veel meer diepgang. Fotografen die zich bezighouden met visual storytelling maken gebruik van vormtoepassingen om hun beelden zeggingskracht te geven, zoals framing en suggestieve aansnijding. De vormtoepassingen zijn het gereedschap waarmee zij de belevingswereld van de toeschouwer aanspreken.

Wanneer jij je verdiept in die vormtoepassingen, zul je merken dat ze ook jouw fotografische reikwijdte flink verbreden. Je fotografische proces wordt daardoor in de eerste plaats voor jezelf boeiender, je komt namelijk veel dichter bij je eigen gevoels- en belevingswereld. Maar ook de toeschouwer zal langer bij je beelden blijven staan, omdat daar iets interessants gebeurt.